martes, 15 de febrero de 2011

Ramiro de Maeztu e a Hispanidade

A miña pretensión, de cara a contribuír ao ciclo de traballos en torno ó Descubrimento, é a de analizar algúns dos artigos reunidos na obra España y Europa de Ramiro de Maeztu, relacionados directamente coa Hispanidade, ese sentimento de pertenza ao cosmos inaugurado polo Descubrimento que tanto alimentou os desexos imperiais da extrema dereita católica de principios do século XX. Dacordo con estas aspiracións, non pinta extraño que unha das normas programáticas de Falange Española de las JONS durante os anos 30 fora a de reclamar para España a súa vocación imperial. A cousa non quedaba aí. A súa insignia rememoraba a heráldica dos Reis Católicos coa adopción do xugo e as frechas de Fernando e Isabel, respectivamente. ¿Era esta simboloxía froito dun corpo doutrinal tradicionalista, da reacción máis extrema do espectro político ou de ámbolos dous factores? A noción de Hispanidade, intrínseca á obra de Ramiro de Maeztu, pode axudar a responder esta pregunta.
Con todo, quero deixar constancia que, malia o tempo e a breve lista de fontes, miña primeira idea pasaba por adicarlle ao tema unha análise moito máis extensa e non quedarme curto cun raquítico informe.

RAMIRO DE MAEZTU E A HISPANIDADE
(...) la historia del cirio granadino es en compendio la de España: que si Carlos V tiene que recordar la voluntad de los Reyes Católicos fué acaso porque con sus ambiciones alemanas la había olvidado; que si Fernando VI se contentaba con que ardiese de día es porque su gobierno estaba ya dejando de ser la monarquía más que para las grandes ceremonias, y que si el cirio dejó de arder desde principios del siglo XIX es porque la España que sobrevivió a las hambres y desastres de la ocupación napoleónica era uno de los pueblos más pobres de la tierra, tan pobre que muchos de sus Ayuntamientos quemaban los archivos los inviernos para que sus vecinos pudieran calentarse con sus estanterías y papeles.

Así sentencia Ramiro de Maeztu nun artigo co título “El cirio de la Hispanidad” nun intento de reunir os seus artigos máis importantes na obra España y Europa. Así é, de novo, como de Maeztu rubrica a súa visión da decadencia de España no ano 1930, descrición particular dunha realidade inaugurada polo Desastre de 1898 e que verá o seu cumio na obra La defensa de la Hispanidad. Falaba de Maeztu dun cirio en homenaxe ós Reis Católicos como se da mesma historia de España se tratara, e é que o vitoriano enlaza perfectamente co pensamento tradicionalista católico, o cal tantas vistas tiña postas no pasado glorioso de España. Para analizar como é debido a noción de Hispanidade debemos deternos na propia definición que de Maeztu fai en La defensa de la Hispanidad. Así, o escritor aporta unhas orixes con significado

la palabra (Hispanidad) se debe a un sacerdote español y patriota que en la Argentina reside. (...) Hispánicos son, pues, todos los pueblos que deben la civilización o el ser a los pueblos hispanos de la península. Hispanidad es el concepto que a todos los abarca. (...) La Hispanidad, desde luego, no es una raza. (...) Todos ellos (los pueblos hispánicos) conservan un sentimiento de unidad, que no consiste tan sólo en hablar la misma lengua o en la comunidad de origen histórico, (...), sino (la adhesión) de una comunidad permanente.

Deste xeito expresábase Ramiro de Maeztu nunha declaración de principios que anuncia a súa particular idea sobre o tempo dos monarcas católicos, aos que consideraba os mellores da historia de España. Se cadra, non lle resulta dificultoso unir nos seus escritos o feito de que España levara a civilización ós pobos indíxenas e, por outra banda, o sentido que é intrínseco á conquista: “la conciencia de su unidad moral con nosotros” . Non queda aí. De Maeztu xustifica as súas divagacións con outras alleas que, ó mesmo tempo, veñen repetir o mesmo discurso. En palabras de Solórzano Pereira, xurista especializado en dereito indiano durante a dominación da Coroa española,

Si, según sentencia de Aristóteles, sólo el hallar o descubrir algún arte, ya liberal o mecánica, o alguna piedra, planta u otra cosa que pueda ser de uso y servicio de los hombres les debe granjear alabanza, ¿de qué gloria no serán dignos los que han descubierto un mundo en que se hallan y encierran tan innumerables grandezas? Y no es menos estimable el beneficio de este mismo descubrimiento habido respecto al propio mundo nuevo, sino antes de mucho mayores quilates, pues, además de la luz de la fe que dimos a sus habitantes, de que luego diré, les hemos puesto en vida sociable y política, desterrando su barbarismo, trocando en humanas sus costumbres ferinas y comunicándoles tantas cosas tan provechosas y necesarias como se les han llevado de nuestro orbe, y, enseñándoles la verdadera cultura de la tierra, edificar casas, juntarse en pueblos, leer y escribir otras muchas artes de que antes totalmente estaban ajenos.

Con estas devotas entregas ó espírito católico universalizador, o achegamento ó home do pasado colonial transfórmase en de Maeztu nun proxecto que avoga por devolverlle a España a súa condición de nova Roma e de Israel cristiano. Non esquecía o escritor de lembrarnos que á luz dos feitos atinxidos nas Américas, a Hispanidade só podía ser obra da perfecta compenetración entre os poderes temporal e espiritual. E así como perdurou a imaxe do conquistador acompañado do sacerdote, así tamén a historia de España ocuparase de facer herdeiros lexítimos dese pasado ás correntes tradicionalistas que, en palabras do padre Vélez citadas por de Maeztu, chegarán a xustificar a mesma Inquisición . Son, sen dúbida ningunha, verbas estas que claman polo Imperio, palabras que supoñen a antítese total da doutrina ilustrada e que toman o exemplo da situación do momento: “La Roma de Mussolini está volviendo a ser uno de los centros nodales del mundo. ¿No han de hacer algo parecido por nosotros las viejas piedras de la Hispanidad?” . Xa dicía Emilio Castelar que “no hay nada más espantoso, más abominable, que aquel gran imperio español que era un sudario que se extendía por el planeta” . Mais non semella ser esta unha máxima que semente a dúbida nas conviccións do escritor vitoriano. É máis, reafírmase ante o convencemento de que a decadencia de España é froito daqueles “afrancesados” decimonónicos e que só é posible a alternativa á guerra “cuando no hay otro medio de abrir camino a la verdad” .

Velaquí a Hispanidade de Ramiro de Maeztu, un home en defensa da esencia espiritual española. Habería que dicir, xa por último, que de Maeztu chegou a rexeitar de pleno un patriotismo non católico, tal como el vía o fascismo italiano e alemán. Para el a Hispanidade non era a historia senón o imperio da fe . Malia esta afirmación, o intelectual nunca deixou de botar man daquel 12 de outubro de 1492 para materializar o seu ideal hispanista, representado polo xenuíno carácter español e o eterno providencialismo da historia de España. A Hispanidade de Ramiro de Maeztu é, resumindo, a perfecta herdanza da mentalidade medieval colombina.

BIBLIOGRAFÍA para Ramiro de Maeztu e a Hispanidade

ÁLVAREZ CHILLIDA, G. (1992): “Nación, Tradición e Imperio en la extrema derecha española durante la década de 1930” en Hispania, Madrid, 52: 182.
DE MAEZTU, R. (1959): España y Europa, Madrid, Colección Austral.
DE MAEZTU, R. (1938): La defensa de la Hispanidad, Valladolid, Aldus S. A.
FONTANA, J. (2000): España bajo el franquismo, Barcelona, Crítica.

No hay comentarios: